Dit kan niet waar zijn! Gisteren nog een gesprek gehad met L. en nu komt hij toch wéér te laat het klaslokaal binnen. En als hij nou nog torenhoge cijfers zou halen… Docente M. kan een cynische opmerking nauwelijks onderdrukken. L. wil hakkelend uitleg geven, maar ze kapt hem af.
Onrust stoken in de klas, steeds lagere cijfers halen, regelmatig spullen vergeten – scholieren met psychische of gedragsproblemen lopen zonder goede begeleiding kans schooldrop-outs te worden. Dikwijls verwijzen mentoren ze door naar het ondersteuningsteam op school, waar bijvoorbeeld een psycholoog of schoolmaatschappelijk werker extra begeleiding biedt, zegt Lindy Beukema, promovendus en psycholoog aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG).
Samen met begeleiders op het voortgezet onderwijs en jongeren ontwikkelde Beukema de Begeleid Leren Toolkit. Dat gebeurde vanuit de werkplaats C4Youth. Zo’n toolkit bestond al voor het hbo en mbo, gemaakt door de Hanzehogeschool Groningen, maar die methodiek heeft een bredere insteek. ‘In deze methode is ook aandacht voor het kiezen en verkrijgen van een bepaalde opleiding. Op het voortgezet onderwijs gaat het er vooral om dat scholieren het diploma halen waarvoor ze op school zitten.’ De lessen (kunnen) blijven volgen is dus voor hen van belang, vertelt Beukema. ‘Daarvoor kijk je naar benodigde vaardigheden van de leerling zelf en naar hulpbronnen. Denk aan een koptelefoon voor jongeren die snel afgeleid zijn. Met de toolkit inventariseert de begeleider samen met de leerling stapsgewijs waar het probleem ‘m echt in zit. En welke ondersteuning helpend kan zijn.’
Begeleid Leren activeert en motiveert leerlingen problemen op te lossen
Zoeken naar praktische oplossingen doen begeleiders vaak al wel, weet Beukema. Maar met de Begeleid Leren Toolkit doen ze dat meer gestructureerd. Zo analyseren ze beter het werkelijk achterliggende probleem en trekken bewuster samen op met de jongere. Volwassenen zijn namelijk geneigd om directief te reageren: moeite met plannen? Hier is de oplossing! Door de Begeleid Leren Toolkit worden jongeren zelf actiever en meer gemotiveerd om problemen op te lossen en krijgen meer inzicht in zichzelf, aldus Beukema. Mede-onderzoeker en universitair hoofddocent gezondheidswetenschappen bij de RUG Andrea de Winter vult aan: ‘Begeleiders leren meer met hun handen op de rug te kijken naar waar jongeren zelf behoefte aan hebben.’ Terug naar het voorbeeld van leerling L.:
Bij L. helpen de sancties als nablijven of verplicht eerder op school komen niet. Hij dreigt zijn motivatie voor school te verliezen door de negatieve reacties van docenten. En het loopt toch al niet zo soepel allemaal, mede vanwege zijn autismespectrumstoornis (ASS). Met de Begeleid Leren Toolkit brengen hij en zijn begeleider gestructureerd in kaart waar het te laat komen vandaan komt. Wat blijkt? Als L. ’s ochtends zijn brommer moet tanken, maakt de medewerker van het tankstation altijd een praatje met hem. Alleen duurt dat altijd net te lang en weet L. niet hoe hij het gesprek beleefd maar resoluut kan afbreken.
Om de toolkit geschikt te maken voor het voortgezet onderwijs, riep Beukema binnen het onderzoek hulp in van jongeren zelf en van hun begeleiders. Eerst kregen de begeleiders een training in de werkwijze. De onderzoeker kreeg meteen feedback: de taal kon wat simpeler voor scholieren in vergelijking met die van de originele toolkit voor mbo- en hbo-studenten. ‘Termen als “psychische problemen” kun je beter vermijden: dat voelt gelijk zo zwaar.’
De begeleiders wilden graag weten wanneer hun hulp volgens de leerlingen succesvol was. Psychische problemen zijn soms hardnekkig. De Begeleid Leren Toolkit is niet gericht op het wegnemen van psychische problematiek maar op het oplossen van praktische hindernissen. Beukema: ‘Daarom vroegen we leerlingen ook of ze tevreden zijn over de bijdrage die de begeleiding levert aan het behalen van hun doelen.’
‘De Toolkit helpt om met de leerling te inventariseren welke steun helpt’
De resultaten van Beukema’s promotieonderzoek verschijnen ongeveer midden 2021, maar een aantal conclusies durft ze al te trekken. ‘De checklists en formulieren helpen overzicht krijgen in de problemen en om doelen vast te leggen. Begeleiders zeggen dat ze daardoor meer houvast hebben, waar ze eerder vooral op hun ervaring leunden.’ Uit de interviews met jongeren is duidelijk geworden dat ze veel behoefte hebben aan een luisterend oor in plaats van een strafbankje. ‘Ze vinden het fijn om samen na te denken hoe het de volgende keer beter kan.’
Voor de toekomst hoopt De Winter op een aanbod voor álle jongeren om vaardigheden te leren die hun psychisch welzijn kunnen bevorderen. ‘Er zijn namelijk ook jongeren die het nét redden en bij wie niet zichtbaar is dat ze kampen met bijvoorbeeld angstige of depressieve gevoelens. Ik gun het ze dat ze zelf voor hulp en steun aan de bel leren trekken.’ Beukema voegt toe: ‘Zonder dat ze zich gehinderd voelen door een stigma dat aan problemen kleeft.’
L. komt intussen nauwelijks meer te laat op school. Hij heeft de medewerker van het tankstation uitgelegd dat hij een praatje leuk vindt, maar tegelijk wel de tijd in de gaten moet houden. L. kampt nog steeds met andere problemen, maar hij zoekt sneller even zijn begeleider op. Binnen 2 jaar hoopt hij zijn opleiding af te ronden.
Lees meer over de methodiek Begeleid Leren van de Hanzehogeschool, lectoraat Rehabilitatie.
Kijk het filmpje over de Masterclass Versterken schoolbegeleiding.